Verbindende volkspaleizen op Bauhaus festival
Van 9 tot en met 12 juni wordt in Brussel de eerste editie van New European Bauhaus-festival georganiseerd! Vier dagen lang zijn er lezingen, discussies, performances, een internationaal bouwmeesterdebat en de tentoonstelling van ons ontwerpvoorstel voor de kerkenprijsvraag ‘Sublieme schoonheid | sublieme duurzaamheid! Op locatie STAM Europe zijn alle resultaten van de ontwerpprijsvraag vrij te bekijken. Bekijk hier het gehele programma van het festival.
In de prijsvraag Sublieme Schoonheid | Sublieme duurzaamheid hebben 9 iconische stadskerken zich verenigd tot casus voor toekomstbestendige verduurzamingsoplossingen van deze iconische monumenten. Ontwerpers, ingenieurs, technici en kunstenaars werden opgeroepen om in interdisciplinair teamverband hun verbeelding aan het werk te zetten. Er werd gevraagd om een prikkelende visie om deze in de tweede fase uit te werken tot schetsontwerp. Team Braaksma & Roos Architectenbureau, Inside Outside, Antea Group en Johanna van Doorn Cultuurhistorie maakte het ontwerp voor het thema ‘Verbinding met de omgeving’, toegespitst op drie iconische kerken van dit thema: de Sint Jan in Den Bosch, de oude Sint Bavo in Haarlem en de Dom van Utrecht.
Wat betekent de kerk door de lagen van de tijd?
‘Een kerk zonder tuin is een kerk zonder wortels’. Met deze stelling bepleit pionier en pastor Westerbeek, het belang voor gemeentes om de verbindingen met de omgeving te ontdekken en te versterken. Kerkgebouwen maken als gastvrije ruimtes al eeuwenlang onderdeel uit van een buurt, een stad en het publieke domein. Maar door de tijd heen is deze verbinding vervaagd. De kerk als plek voor spiritualiteit en samenkomst is niet meer voor iedereen zo vanzelfsprekend. De drempel is voor velen te hoog. Met onze visie ‘Van besloten iconen tot verbindende volkspaleizen’ willen we de drie iconische stadskerken op een sublieme, poëtische een duurzame wijze weer verankeren in de omgeving. We gebruiken de tuin als concrete plek om wortel te schieten en de fysieke en sociale verbinding tussen kerk en omgeving te creëren. Door terug te gaan naar de intrinsieke kernwaarden van de kerk als gastvrije plek, openbaar forum, spirituele plaats en verhalenhuis transformeren we de kerk met kerktuin tot een open huis voor de stad.
Van Hortus Conclusus naar Hortus Inclusus
Duikend in het DNA van deze iconische kerken openbaart zich een rijkdom aan geschiedenis, cultuur, vakmanschap en inspiratie. In deze kerken en hun betekenis binnen de stad schuilt een kracht die ook voor hedendaags en toekomstig gebruik duurzaam geactiveerd kan worden. De gelaagdheid van de stadskerken laat ons de veranderingen door de tijd heen zien; de weerslag van denken, innovatie en het vakmanschap waar de mens toe in staat is en geeft ruimte aan innovatie van de toekomst. Onze intentie is om het sublieme karakter van de kerk te weerspiegelen in een vloeiende beweging tussen binnen en buiten. De kerk is een ‘agora’, een publieke ruimte, een urban interior. Door terug te gaan naar de intrinsieke kernwaarden van de kerk als gastvrije plek, openbaar forum, spirituele plaats en verhalenhuis transformeren we de kerk met kerktuin tot een open huis voor de stad. Het interieur resoneert in de tuin. We draaien de Hortus Conclusus om en maken de paradijstuin altijd toegankelijk voor de stad als Hortus Inclusus. Een biodivers stadslandschap als geometrische voortzetting van de kloostertuinen, met water en groen als fundament voor klimaat-adaptieve en natuur-inclusieve oplossingen.
Casus 1: Sint Bavo Koepelkathedraal, Haarlem
De Sint Bavo werd door Joseph Cuypers ontworpen als kathedraal en parochiekerk tegelijk waarin architectuur als tweede natuur alom aanwezig is. In contrast met de sublieme schoonheid van de kathedraal worstelt de kerk met een geïsoleerde ligging in relatie tot de binnenstad. De kerk voelt als een afstandelijke reus in zijn stedelijke context, als een onbereikbaar bastion. De ruimte rondom biedt een aanknopingspunt om een zachte en royale landing van de kathedraal de creëren.
In onze visie voor de Sint Bavo Hortus Inclusus rekken we de bestaande grenzen op om de relatie tussen buurt en kathedraal nader tot elkaar te brengen. We creëren we een tuin met vergezichten, niveauverschillen en inspirerende beplanting. Aan weerszijden van de kathedraal weerklinkt het raster van kolommen in de vorm van uitstrekte bomenrijen. De sequentie van de ruimtes in de kerk – van toegankelijk naar verheven en intiem – komt terug in de sequentie van groene tuinkamers. Natuurelementen en symboliek van het kerkinterieur lopen ongestoord door in het landschap.
Casus 2: Sint Janskathedraal, Den Bosch
De Sint Janskathedraal bepaalt met haar hoge torens al eeuwen het stadssilhouet van Den Bosch. Centraal gelegen in de stad is de Sint Jan theatraal, groot en wordt gekenmerkt door een sterke iconografie op muren, deuren en daken. Ze maken van de Sint Janskathedraal een waar verhalenhuis. De kerk is zowel binnen als buiten een theater en decor.
We vertalen het icoon in een Openluchtkathedraal. De Sint Janskathedraal zien we als microkosmos, als een wereld in het klein waarin de macrokosmos is weerspiegeld. De tuin eromheen zien we als ‘spiegel van de ziel’; van de mens, de kosmos en het paradijs. Erin schuilen beelden, tafels, waterpartijen, planten en bloemen. De kolommenstructuur en de vormen in het kathedraalinterieur trekken we met bomen, sculpturen en radiale tuinen door naar buiten, waardoor structuur ontstaat in de uitgestrekte buitenruimte. De Parade zien we als een ‘groene kamer’ en onderdeel van de Openluchtkathedraal.
Casus 3: Domkerk, Utrecht
De monumentale Domkerk is een symbool voor de stad Utrecht. Sinds het verdwijnen van het middenschip tijdens een orkaan in 1674 zijn het dwarsschip en de toren van elkaar gescheiden. De Domkerk lijkt nuchter, afstandelijk en gefragmenteerd. De inrichting van het Domplein is hard en daardoor luid; het is volledig opgeslokt in de logistiek van de stad. De ruimte van het voormalige schip is nu podium voor fiets-, bus- en autoverkeer.
De sporen, littekens en de open wond van het ingestorte middenschip voorzien de kerk en het plein van unieke ingrediënten. In ons ontwerpvoorstel omarmen we de historische gelaagdheid, de sporen, de littekens en de open wond en accentueren ze. We verbinden ze aan elkaar en vertalen ze in een reeks van tussenruimtes die een oase van rust creëren, bestemd voor gemeenschappelijk meditatie en bijeenkomsten. Zo ontstaat een sequentie van tuinkamers rondom de kerk: de verdiepte tuin op de plek van het ingestorte middenschip, de watertuinen als echo van de Heilige Kruiskapel en de Sint Salvator, de Hortus Inclusus en de Hortus Conclusus bij het pandhof van de Dom.
Vliegwiel voor toekomstbestendige verduurzaming
Hoewel deze opgave zich richt tot de iconische stadskerken van Nederland raakt het verduurzamingsvraagstuk alle monumenten. De zoektocht naar behoud van sublieme schoonheid, vergroten van sociale verbinding en betekenisvolle duurzaamheid nodigt daarmee uit tot een holistische benadering. Kunnen wij ons door de poëzie van architectuur laten verleiden tot inventieve en toekomstbestendige inzichten van betekenis? In dit ontwerpvoorstel zijn onze ideeën toegespitst op de specifieke karakters van de kerken, maar vinden hun oorsprong in een integraal en schaalbaar gedachtegoed. Daarmee hopen wij onderdeel te kunnen zijn van de inspiratiemotor voor breed toepasbare en innovatieve vormen van verduurzaming.
Lees hier de publicatie vanuit het RCE.
