Kansen voor erfgoed ten tijde van crisis

Een visie op erfgoed

Inmiddels gaan de musea langzaam weer open, vullen de straten zich weer met mensen en kan men voor de boodschappen weer terecht op de lokale markten. Maar de herinnering aan de pandemie hangt nog als een sluier over de samenleving van vandaag. Ook de erfgoed sector zich klaar om in co-creaties tot innovatieve oplossingen te komen, lering te trekken uit situaties die nu zijn ontstaan en zich als sector opnieuw vorm te geven. Als architectenbureau zullen we intelligent moeten anticiperen en creatief omgaan met de veranderingen. Onderlinge verbondenheid en goede communicatie, zowel intern als met de opdrachtgever wordt daarbij belangrijker dan ooit. In deze korte beschouwing delen we de visie van Braaksma & Roos Architectenbureau op de maatschappelijke veranderingen met betrekking tot erfgoed, die het nieuwe virus met zich mee brengt.

Onze ontwerpen worden gedreven door de context, een interessant gegeven in een tijd waarin ‘lokaal’ een nieuwe betekenis krijgt. Deze context gaat over de gelaagdheid van de bestaande omgeving en de inspiratie die gevonden kan worden in het verhaal van het gebouw, de historische binnenstad of het rauwe fabrieksterrein. Het DNA van de plek kan volgens ons een succesformule vormen voor het opnieuw activeren van een bestaande locatie. De kracht van erfgoed zit vaak in de lokale impact. Door de bestaande kwaliteiten van een plek of gebouw te ontrafelen in combinatie met de inpassing van een gebalanceerd nieuw programma kan de plek zich ontwikkelen tot verbinder tussen buurtbewoners. Een kwaliteit die hoog aanzien ontvangt in deze tijden waarin de ankerpunten van de buurt een herwaardering ondergaan. Dit speelde 10 jaar geleden al een rol bij de Westergasfabriek in Amsterdam, of als recenter voorbeeld de LochHal in Tilburg, waar een verloren terrein zich weer leent voor ontmoeting, samenkomst en verbinding. Maar juist nu, in een tijd van isolatie, afzondering en voorwaardelijkheden brengt erfgoed als verbinder een enorme kans met zich mee.

Het is dus interessant om deze kansen te herkennen in de ontwikkelingen van de huidige maatschappij, waarin mobiliteit beperkt is, en met een meer open blik naar erfgoed te durven kijken. Waardevolle plekken die door de stroomversnelling van de afgelopen decennia misschien vergeten, verlaten of verloren zijn hebben enorm veel potentie en kunnen tot betekenisvolle onderdelen van de leefomgeving getransformeerd worden. Deze locaties zíjn er al, en hebben slechts de juiste aandacht, creativiteit en ontwerpvisie nodig. Erfgoed zou daarmee een meer centrale positie in de maatschappij kunnen innemen. Een inspirerend voorbeeld is het voormalig zendergebouw Nozema, te midden van de groene omgeving in de buurt van Utrecht. Dit nagenoeg leegstaande gebouw heeft zich dienstbaar opgesteld aan de samenleving door nu gelegenheid te bieden voor flexwerkplekken. Daarmee haken ze intelligent in op de vraag naar ruimte en rust, en onderstrepen ze tegelijkertijd hun eigen financiële onafhankelijkheid. Na jarenlange gewenning van subsidie ontvangsten zal de erfgoedsector ook daar een creatieve en pro-actieve invulling aan moeten geven.

Een interessante vraag is natuurlijk of meer van dit soort erfgoed locaties, monumentale gebouwen of andere interessante leegstand zich kunnen lenen voor nieuwe werkplekken, samenkomst locaties of andere doelen. Een tendens die niet nieuw is, maar wel een boost krijgt door de vraag naar ruimte, creatieve oplossingen en de hang naar verbinding. De inzet van erfgoed faciliteert dan niet alleen onderlinge verbinding, maar geeft ook op lokaal niveau meer betekenis. Door vrijheid te geven in het gebruik van het erfgoed ontstaat er een stimulans om anders om te gaan met het bestaande, hetgeen dus kan leiden tot vindingrijke en waardevolle bijdragen aan de lokale maatschappij.

Niet alleen op nationaal niveau, maar ook op Europese schaal is het boeiend om in deze dynamische tijden kennis te delen en elkaar te adresseren op de mogelijkheden van erfgoed. In een integrale visie kunnen we erfgoed uit z’n isolement halen en Europa breed activeren voor nieuw gebruik. Nu de golvende toeristenmassa’s bij de grote monumentale iconen verdwenen zijn biedt het kansen om ons vizier te verbreden naar al het andere, naast deze landmarks, wat we óók in handen hebben. Deze plekken kunnen ons helpen de nieuwe samenleving anders in te richten, en wellicht meer proportioneel her te verdelen.